De wereld lijkt overvallen door de kwaliteit en de vrije beschikbaarheid van AI-tools als ChatGTP en Midjourney. Kunstmatige intelligentie gaat grote veranderingen brengen, waaraan niet alleen voordelen, maar ook risico’s vastzitten. 

Het Fonds staat midden in de maatschappij. Dat betekent ook dat projecten die wij ondersteunen in meer of mindere mate in aanraking komen met kunstmatige intelligentie. Binnen de focus van het Gieskes-Strijbis fonds op het beschermen van burger- en mensenrechten in het digitale domein, hebben we onze steun verlengd aan het samenwerkingsverband De Digitale Vier (De Waag, Amnesty International, Bits of Freedom en Open State Foundation). Deze groep ijvert voor meer aandacht bij overheden voor tech-gerelateerde zaken, zowel binnen de overheid zelf als in de samenleving als geheel. 

Een groep waarvoor deze extra aandacht te laat is gekomen, zijn de mensen die benadeeld zijn door de toeslagenaffaire. Ook hier speelt de inzet van nieuwe digitale onderzoeksmiddelen een rol. Deze tienduizenden ouders en kinderen zijn al jaren bezig om zowel maatschappelijk als financieel herstel te krijgen van de overheid. Het project De Zolderkamer van de Number 5 foundation, organiseert deze groep en zorgt dat ze aan tafel zitten bij de verschillende betrokken ministeries en gemeenten. Met als doel een landelijke en gemeentelijke herstelaanpak die gedupeerden biedt waar ze recht op hebben. Het Fonds ondersteunt het pilotjaar van dit project en zal na evaluatie kijken naar een mogelijk vervolg.

Sinds 2022 kijkt het Fonds concreet naar journalistiek als controleur van de macht. Het afgelopen jaar is er een drietal projecten ondersteund van onderzoeksjournalistieke organisaties. Follow the Money onderzoekt de slag om de Noordzee, waarbij wordt gekeken naar activiteiten van bijvoorbeeld overheden, energiebedrijven en de visserijsector. Lighthouse Reports bekijkt op Europees niveau de verschillende aspecten van onze voedselketen en onderzoekscollectief Spit volgt de invoering van de nieuwe Omgevingswet en de gevolgen die dat heeft voor burgers in verschillende gemeenten.

Sinds de inval van Rusland in Oekraïne, is er veel aandacht in de pers en op social media voor de voormalige Sovjetstaten. Het beeld van deze landen en met name van Rusland is bij de meeste Nederlanders sterk veranderd. Het journalistieke platform Raam op Rusland publiceert verhalen over de ontwikkelingen in deze regio en probeert daarbij zoveel mogelijk door de wederzijdse propaganda heen te breken.

Binnen het werkterrein Medisch onderzoek steunt het Fonds een initiatief van de TU Delft om samen met Erasmus MC een geïntegreerd model te bouwen van veranderende hersenen van patiënten met Frontotemporale Dementie. In dit model wordt informatie over de hersenen verzameld en geanalyseerd. De opgedane kennis wordt vervolgens gebruikt om een vernieuwende, levensloop-specifieke aanpak van hersenziektes te ontwikkelen. Ook bij het AUMC ondersteunt het Fonds een nieuw onderzoek. TAP-Dementia is een breed onderzoek naar een meer nauwkeurige manier van diagnosticeren van verschillende vormen van dementie.  

Binnen Kunst & cultuur heeft het Fonds ervoor gekozen om verder in te zetten op de ontwikkeling van (samen)werkmethoden voor kunstenaars onderling en met hun omgeving. Na in 2021 hiermee gestart te zijn met de Human Specific Approach van Festival Boulevard, is er in 2022 de uitwerking van de meanskipsmethode van Arcadia en het NTF Pro programma van het Nederlands Theaterfestival bijgekomen. Bij Arcadia is ook het project Bosk en de voorbereiding van de editie van 2025 ondersteund. De komende drie jaar financiert het Fonds daarnaast de onderzoekspraktijk van theatermaker Anoek Nuyens: stichting Documentair Theater.

De aanscherping van het beleid voor werkterrein Natuur & milieu in 2021 heeft geresulteerd in een aantal nieuwe interessante projecten, met name op het gebied van regeneratieve landbouw en gezonde voeding. Het fonds steunt een aantal projecten met als doel om de transitie te maken van dierlijke naar plantaardige eiwitten in onze voeding. De TruePrice Foundation zet bijvoorbeeld in op het inzichtelijk maken van daadwerkelijke kosten van voeding, door ook sociale en milieukosten mee te rekenen. Stichting Questionmark wil tot afspraken komen met supermarkten over hun bijdrage aan de transitie van dierlijke naar plantaardige eiwitten in voedsel. Met de bijdrage van het GSF kunnen Stichting Questionmark en Stichting Natuur & Milieu de supermarkten aan tafel krijgen en begeleiden naar het ultieme doel: de brancheafspraak, die door de ACM is goedgekeurd.

TAPP Coalitie zet zich in voor het berekenen van de ‘echte’ prijs van vlees en zuivel inclusief  kosten voor milieu, gezondheid en dierenwelzijn en wil in dit project de steun vergroten voor True Pricing concepten in Europa. Stichting Natuur & Milieu gaat de komende jaren, samen met maatschappelijke partners en beleidsmakers, een stikstofbeleid ontwikkelen. Dat betekent actief meedenken over beleidsmaatregelen en wetgeving en ervoor pleiten dat – met feitelijke argumenten onderbouwd - de juiste maatregelen getroffen worden om de stikstofuitstoot terug te brengen.

Daarnaast steunt het Fonds een project van NIOO, waarbij de kwaliteit van het oppervlaktewater in kaart wordt gebracht. Doordat de kwaliteit van het water beter inzichtelijk wordt, is het daarna eenvoudiger om oplossingen aan te dragen voor verbetering van de kwaliteit en deze veranderingen te monitoren.

Er zijn niet alleen projecten bijgekomen of verlengd. Ook is een aantal projecten in 2022 afgerond. Bij het Rijksmuseum is een tweetal door het Fonds gesteunde onderzoeken afgerond: een naar de achtergrond van “glasziekte”, waarbij glas plotseling troebel kan worden, en een naar de lichtgevoeligheid van vroege kleurenafdrukken uit de befaamde Amsterdamse portretstudio Merkelbach. DoubleAa lab is project van operamaker Michel van de Aa, waarbinnen hij diverse technologische innovaties voor podiumkunsten en opera heeft ontwikkeld. Ook dit project is afgelopen jaar afgerond. Het UMC Utrecht heeft de afgelopen jaren met steun van het Gieskes-Strijbis Fonds een databank opgezet met organoiden van ovariumkankertumoren. Hiermee kan sneller de juiste chemotherapie worden vastgesteld. Begin 2022 is ook de samenwerking afgerond met Radboud UMC van het project Dementienet. In dit netwerk wordt gezorgd voor het verbeteren van zorg en welzijn voor mensen met dementie, door betere afstemming van de inzet van zorgprofessionals, mantelzorgers en de patiënt zelf. Ook de ondersteuning van Plastic Soup Foundation kwam na vier jaar ten einde. Bij dit project werd onderzocht welke gezondheidsrisico’s ontstaan door de aanwezigheid van microplastics in het menselijk lichaam.

Symposium

Maatschappij Discordia heeft, ter viering van de 80^e verjaardag van mede-oprichter Jan-Joris Lamers in 2022, een onderzoek gedaan naar de ontwikkeling van theatercollectieven in Nederland en het belang ervan voor de Nederlandse podiumkunsten. Dit heeft geresulteerd in een boek, een tentoonstelling, een serie voorstellingen en een wetenschappelijk symposium. Naast een financiële ondersteuning van dit initiatief heeft het Gieskes-Strijbis Fonds een publiekssymposium over dit thema georganiseerd, onder leiding van Abdelkader Benali. Het publiek heeft na het symposium in de Waalse Kerk ook nog een bezoek gebracht aan de tentoonstelling en een van de geboden voorstellingen.

Leendert van Driel
Voorzitter

Floris van Hest
Directeur